ชุมชนคลองเตยและกระบวนการออกแบบการพัฒนาเมืองแบบครอบคลุม

Abstract

บทความนี้ได้แสดงให้เห็นความสำคัญของกระบวนการสร้างมโนทัศน์ต่อการเปลี่ยนแปลงพื้นที่เมืองขนาดใหญ่ของชุมชนผุ้มีรายได้น้อยผ่านกระบวนการออกแบบครอบคุลม (Inclusive design) โดยอาศัยการปฏิบัติการภาคสนามของ “โครงการพัฒนาพื้นที่เพื่อการอยู่อาศัยในชุมชนคลองเตย” หรือสมาร์ท คอมมูนิตี้ในพื้นที่ท่าเรือคลองเตย เป็นข้อพิพาททางความคิดในการเปลี่ยนรูปร่างเมืองระหว่างเจ้าของที่ดินและผู้อยู่อาศัยในชุมชน ปฏิบัติการออกแบบได้ดำเนินงานในช่วง เดือนเมษายนพ.ศ. 2561 ถึงเดือนกันยายน พ.ศ. 2562 ในพื้นที่เครือข่ายชุมชนคลองเตย 26 ชุมชน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) สร้างทางเลือกในการฟื้นฟูเมืองที่ได้ประโยชน์ร่วมกันของทุกฝ่ายที่ยอมรับได้ และ 2) เพื่อให้เกิดการมีส่วนร่วมในกลไกการตัดสินใจของคนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบต่อการพัฒนา โดยวิธีการศึกษาเป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory action research) โดยภาคีสถาบันการศึกษาผ่านการเก็บข้อมูลและสำรวจกายภาพพื้นที่ ตลอดจนการสร้างพื้นที่เจราจาเพื่อรับฟังข้อมูลผู้อยู่อาศัยใน 8 ชุมชน ประกอบด้วย เงื่อนไข ความคาดหวัง ข้อจำกัด และวิสัยทัศน์ในการเปลี่ยนแปลงฟื้นฟูพื้นที่โดยใช้กลไกเครือข่ายชุมชนคลองเตย ผลผลิตของการศึกษาได้นำมาสู่การสร้างรูปแบบและตัวแบบของการพัฒนาพื้นที่เมือง ที่อยู่อาศัย ที่ครอบคลุมวิถีชีวิต เศรษฐกิจ โครงสร้างสังคม เพื่อสร้างกระบวนการเจรจากับเจ้าของที่ดิน โดยพบว่า ผลลัพธ์ของการศึกษาประกอบด้วย 1) การออกแบบครอบคุลมเป็นเครื่องมือเพื่อช่วยให้เกิดความเข้าใจและมองเห็นปัญหา ข้อจำกัด ศักยภาพ และโอกาสจากมุมมองแบบร่วมแรงร่วมใจการพัฒนาพื้นที่อย่างรอบด้าน มากกว่าการออกแบบด้วยมุมมองแบบบนลงล่าง (Top-down design approach) 2) ได้เพิ่มอำนาจให้เกิดการสร้างกลไกร่วมที่ผนวกรวมเอาผู้ได้รับผลกระทบเข้าสู่กลไกในการตัดสินใจต่อการพัฒนาพื้นที่ระหว่างผู้มีส่วนได้เสียหลายฝ่ายกับเจ้าของที่ดินได้อย่างมีนัยสำคัญ